Prefabrik Projelerde Maliyet ve Süre Baskısı: Neden Acil Çözüm Gerekiyor?

Prefabrik yapı, teoride daha hızlı ve kontrollü maliyetle teslimin anahtarı. Ancak sahadaki gerçeklik; dalgalanan hammadde fiyatları, tedarik zinciri kırılganlığı ve sıkışan takvimlerle bu vaadi zorlar hale geliyor. Modül ve panel bazlı üretim, tasarım-tedarik-üretim-montaj zincirinde bir halkadaki küçük aksamanın çarpan etkisiyle tüm projeyi geciktirmesine yol açabiliyor. Bu baskı, sadece bütçeyi değil, sözleşmesel yükümlülükleri, nakit akışını ve marka itibarını da doğrudan etkiliyor.

Müteahhit için gecikme; vinç, ekip ve ekipman bekleme maliyetlerini, sözleşme cezalarını ve finansman giderlerini artırır. İşveren için açılış tarihinin ötelenmesi; kira gelirinde kayıp ve amortisman planlarının bozulması demektir. Mühendis ve tasarım ekibi ise sahada tolerans uyuşmazlığı, gömülü tesisat yer hataları veya saha revizyonları nedeniyle tekrar mühendislik ve yeniden imalat riskiyle karşılaşır. Örneğin, prefabrik cephe paneli sevkiyatı 10 gün geciktiğinde, vinç planı bozulur, montaj ekibi atıl kalır ve iç imalatlar zincirleme etkilenir.

Bu baskıyı artıran bir diğer boyut, rekabet ve beklentilerdeki yükseliş. İhale marjları daralırken, teslim süresi ve kalite garanti talepleri artıyor. Sürdürülebilirlik hedefleri (düşük gömülü karbon, EPD takibi, geri dönüştürülebilir içerik) malzeme seçeneklerini sınırlandırıp tedariki karmaşıklaştırabiliyor. Buna ek olarak TBDY 2018 ve 6331 sayılı İSG mevzuatına tam uyum gereği; üretimden sahaya kadar izlenebilirlik, kalite planları ve montaj talimatlarının eksiksiz olması şart. Aksi, hem gecikme hem de yeniden işleme riskini büyütür.

Sahada sık gördüğümüz örnekler: MEP gömülü parçalarının koordinasyonsuzluğu nedeniyle panellerin fabrikada yeniden üretilmesi; TEHL boyutunda yükler için özel güzergâh izinlerinin gecikmesi; hava koşullarında alternatif montaj senaryosu olmaması yüzünden vinç kullanım penceresinin kaçırılması. Bu tablo, hızlı kazanımlar için operasyonel disipline ihtiyacı gösteriyor. Kısa vadede, ekip ve malzeme akışını sadeleştiren adımlar için hemen uygulanabilir verim artırma önerilerinden yararlanabilirsiniz.

• Tasarım dondurma ve arayüz matrisi: Kritik arayüzler için erken “freeze” kararı verin; 3D/4D BIM çakışma analizi ile tolerans matrisi oluşturun.
• 4D/5D senaryo planlama: Master programla yetinmeyin; hat-bazlı (line-of-balance) ve takt yaklaşımıyla modül akışını simüle edin.
• Tedarikçi kapasite denetimi: Fabrika kapasitesi, kalıp çevrim süreleri ve alternatif (dual-source) planını sözleşmeye bağlayın; fiyat farkı/indeksleme maddeleri ekleyin.
• Lojistik ve vinç stratejisi: Zaman pencereli teslimat, hava senaryoları ve vinç kullanım matrisini önceden netleştirin; saha içi iz düşüm planını paylaşın.
• Kalite ve kabul planı: Fabrika FAT/ön kabul listelerini işveren/nezaretçiyle baştan uzlaştırın; ilk-seferde-doğru oranını (FPY) izleyin.

Özetle, prefabrik projelerde maliyet ve süre baskısı, zincirin her halkasında disiplin gerektirir. Operasyonel çeviklik kazanmak için hızlı maliyet düşürme pratiklerini devreye alırken, asıl kalıcı etkiyi baskıyı doğuran kök nedenlerde yaratacağız. Bu genel tablo, maliyet ve süreyi tırmandıran temel sebepleri daha detaylı incelememiz gerektiğini gösteriyor; şimdi bu nedenlere derinlemesine bakacağız.

Maliyet ve Zamanı Tırmandıran Temel Nedenler

Önceki bölümde baskının kaynağını gördük; şimdi bu baskının maliyet ve süreyi nasıl tırmandırdığını, sahada karşılaştığımız somut nedenlerle netleştirelim. Prefabrik projelerde “tasarım–üretim–lojistik–montaj–mevzuat” zincirinde küçük sapmalar, zincirleme etkiyle gecikmeye ve yeniden işe dönüşüyor.

• Tasarımda DfMA ve tolerans yönetimi eksikliği: Modüller arası birleşim detayları ve tolerans matrisi net değilse, sahada taşlama/uydurma başlar. Örnek: 5 mm öngörülen dikme açıklığı gerçekte 12 mm çıkınca, vinç 4 saat bekler; tek vardiyada 2 modül yerine 1 modül monte edilir. İpucu: Erken aşamada BIM tabanlı çakıştırma, “birleşim başına izinli sapma” tablosu ve numune montaj (mock-up) planlayın.
• Üretim kapasitesi–takt uyumsuzluğu: Fabrika hattı günlük 12 panel üretebiliyorken montaj ekibi 16 panel planladıysa, ya vinç boşta kalır ya da sahada ara stok şişer. Öneri: Üretim hattı çevrim süresiyle şantiye takt zamanını eşleştirin; modül tiplerini sadeleştirip (örn. ≤8 tip) tekrar oranını artırın.
• Lojistik ve montaj sırası hataları: “İlk giren-son çıkan” kuralı kırıldığında, sahada istenen eleman TIR’ın en arkasındadır; sök-tak ve yeniden istifleme süreyi uzatır, hasar riskini büyütür. Pratik: Yükleme planını montaj sırasına göre yapın, her palete/elemana QR kodlu etiket ekleyin; vinç erişim planını hafta bazında güncelleyin. Sahada hızlı iyileştirme fikirleri için şantiyede verimi artıran pratik yöntemleri uygulayın.
• Mevzuat ve kalite dokümantasyonu eksikleri: CE/DoP belgeleri, TS EN 206/TS EN 1090 uygunlukları veya yangın dayanım raporları geç/eksik olursa, Yapı Denetim onayları durur; montaj hazır olsa da sevkiyat çıkamaz. Önlem: Onaylı malzeme listesi ve sertifika matrisini sözleşme öncesi netleştirin; kritik testleri (örn. ankraj çekme, yangın fit testi) üretim başlamadan programlayın.
• Revizyon yönetimi ve varyant çoğalması: Geç gelen mimari değişiklikler modül çeşitliliğini artırır; kalıp dönüşümü ve set-up süreleri üretimi yavaşlatır. Çözüm: Değişiklik donma noktası (design freeze) belirleyin; revizyonları QR kodlu çizim setleriyle sahaya tekil kaynaktan yayınlayın. İşçilik ve malzeme tasarrufu için standartlaştırılmış detay kütüphanesi kullanın.

Bu nedenler birbirini besler: yanlış tolerans kararı, üretim değişikliğine; o da lojistikte yeniden paketlemeye, sonunda da montajda vinç beklemesine dönüşür. Bu kısır döngüyü kırmak için nedenleri proje bileşenlerine haritalamak gerekiyor.

Bir sonraki bölümde, bu kök nedenleri modüler/standartlaştırılmış tasarım, üretim-lojistik senkronizasyonu, kalite güvence ve İSG başlıklarına ayırarak her bileşenin maliyet ve süreye etkisini ve öncelik sırasını netleştireceğiz.

Proje Bileşenleri: Modüler Tasarım, Lojistik, Kalite Kontrol ve İş Güvenliği

Önceki bölümde maliyet ve süreyi tırmandıran nedenleri somut örneklerle gördük; şimdi aynı hatalara düşmemek için prefabrik projeyi taşıyan kilit bileşenleri netleştirelim. Aşağıdaki dört alan (tasarım, lojistik, montaj, kalite–İSG) birbirini besler; birindeki zayıflık diğerlerinde gecikme, yeniden iş ve maliyet artışı olarak geri döner.

1) Modüler/standartlaştırılmış tasarım (DfMA): Prefabrikde tasarım, üretim ve nakliyeye göre yapılır. Modül boyutlarını kamyon/low-bed limitlerine (genişlik, uzunluk, ağırlık) göre kalibre etmek, özel izin ve eskort ihtiyacını azaltır. Tekrarlanan birleşim detayları, stok ve eğitim yükünü düşürür. BIM üzerinde tolerans ve kaldırma noktalarını (CG, ankrajlar) işlemek montaj hızını artırır.

• İpucu: Tek bir ızgara (ör. 3,0 m aks) ve 2-3 tip modül belirleyin; tüm planı bu “kit” ile çözün.
• İpucu: Çelik modüller için TS EN 1090, prefabrik beton için TS EN 13369 ve TS EN 206 toleranslarına uygun İmalat ve Montaj için Tasarım (DfMA) kriterlerini şartnamede zorunlu kılın.

2) Üretim ve lojistik (JIT + sıralı yükleme): Fabrika çıkışı ile sahaya varış arasındaki saat aralıklarını planlamak, stok sahasını ve vinç beklemelerini en aza indirir. “Montaj sırasına göre yükleme” kuralı, ilk indirilenin ilk monte edilmesini sağlar. Etiketleme (modül kodu, ağırlık, kaldırma şeması) ve dijital takip, kayıpları önler.

• İpucu: Günlük montaja göre 1 günlük tampon üretim yapın; hava ve yol gecikmelerine karşı slot rezervi oluşturun.
• İpucu: Milk-run sevkiyat ve zaman penceresi (slot booking) kullanın; yükleme planını BIM’den türetin.

3) Montaj sırası ve saha akışı: Vinç konumları, erişim yolları ve modül dizisi “takt planı” ile yönetilmelidir. Vinç yer değiştirme sayısı azaldıkça günlük montaj adedi artar. Standart bağlantı ve şablonlar (jig) işçilik hatalarını düşürür.

• İpucu: Montaj gününü 90 dakikalık takt’lara bölün; her takt sonunda kontrol noktası koyun.
• İpucu: Kaldırma aparatlarını (sapan, kanca) yük sınıfına göre renk kodlayın; sahada karışıklığı azaltın.

4) Kalite güvence ve İSG entegrasyonu: Fabrika ve saha için ayrı Inspection & Test Plan (ITP) hazırlayın; ölçü toleransları, beton dayanımı/çelik sertifikaları ve birleşim tork değerleri kabul kriteri olsun. Uygunsuzluk (NCR) döngüsünü hızlı kapatmak için fotoğraflı kayıt ve sorumlu atanması şarttır. İSG tarafında 6331 sayılı Kanun ve “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları” gereği vinç ve sapanların periyodik kontrolleri ve kaldırma planı zorunludur.

• İpucu: Kaldırma operasyonları için üretici rüzgar limitlerine ve sahaya özel durdurma kriterlerine uyun; düşmeye karşı yaşam hattı ve ankraj noktalarını projeden tanımlayın.
• İpucu: Modül başına “doğru ilk seferde” oranını izleyin; %85→%95 iyileşme doğrudan montaj hızına yansır.

Etkileşim örneği: 2,7×9,0 m modül standardı, standart low-bed ile sevkiyatı mümkün kılar; eskort bedeli ve bekleme süresi düşer. Aynı birleşim detayı tüm modüllerde kullanıldığında, eğitim tek sefer olur, NCR sayısı azalır, takt takvimi sapmaz. Bu yaklaşım şantiyede verimi artırırken (pratik öneriler) doğrudan maliyete yansır.

Bu bileşenleri netleştirdiğimize göre, sıradaki bölümde hepsini sahada uygulanabilir bir “6 adımlı” plana dönüştüreceğiz: kontrol listeleri, sorumluluk matrisi ve hızlı kazanımlar ile işe nereden başlayacağınızı göstereceğiz.

6 Aşamalı Uygulamalı Rehber: Saha İçin Adım Adım Maliyet ve Süre Azaltma

Önceki bölümde modüler tasarım, lojistik, kalite ve İSG’nin birbirini nasıl etkilediğini gördük. Şimdi bunu sahada doğrudan maliyet ve süreyi düşürecek şekilde hayata geçirmek için 6 aşamalı, pratik bir uygulama rehberine geçiyoruz. Aşağıdaki adımlar, hızla devreye alınabilecek kontrol listeleri, sorumluluklar ve kısa vadeli iyileştirmeler içerir; ayrıca hızlı verim artışı için tamamlayıcı öneriler sunar.

1. Modüler Planlama ve Tasarım Standardizasyonu
   • Kontrol listesi: BIM’de tip parça kütüphanesi, bağlayıcı detayların (ankraj, gömülü plaka) standardı, modül kodlama.
   • Sorumlular: Tasarım lideri, BIM koordinatörü.
   • Hızlı kazanım: Saha montaj delik/ankraj uyuşmazlıklarını tasarımda “clash” kontrolüyle %80 azaltın.
2. Lojistik Optimizasyonu ve Zaman Penceresi
   • Kontrol listesi: Slotlu teslimat planı, modül numarasına göre sıralı yükleme, renkli etiketleme ve QR takip.
   • Sorumlular: Lojistik sorumlusu, tedarikçi planlamacı.
   • Hızlı kazanım: Aynı aks hattına gidecek panelleri tek sevkiyata gruplayarak vinç bekleme süresini %15 düşürün.
3. Üretim–Plan Entegrasyonu (Takt ve Çekme)
   • Kontrol listesi: 45–60 dakikalık montaj “takt” döngüsü, fabrika üretim slot rezervasyonu, sahadan çekme (kanban) sinyali.
   • Sorumlular: Fabrika planlamacı, saha planlama mühendisi.
   • Hızlı kazanım: Günlük montaj sırasına göre “D-1 dondurma” kuralı ile son dakika değişikliklerini %50 azaltın.
4. Montaj Taktikleri ve Ekip Dengeleme
   • Kontrol listesi: Vinç kapasite hesapları, ön-montaj (ray, bağlantı takımı) tezgahı, iki paralel ekip için net iş paylaşımı.
   • Sorumlular: Şantiye şefi, formen, vinç operatörü.
   • Hızlı kazanım: Zemin seviyesinde ön-montajla yüksekte çalışma süresini kısaltıp günlük panel montajını 6’dan 8’e çıkarın.
5. Kalite Kontrol Noktaları (Giriş–Ara–Çıkış)
   • Kontrol listesi: Girişte ölçü ve yüzey kontrolü, montaj öncesi tolerans kontrol fişi, sıkma tork değerlerinin kayıt altına alınması.
   • Sorumlular: QA/QC mühendisi, saha kontrol teknikeri.
   • Hızlı kazanım: Her aks değişiminde 10 dakikalık “stop–check” ile yeniden iş oranını yarı yarıya azaltın.
6. İSG Entegrasyonu ile Hızlı ve Güvenli Akış
   • Kontrol listesi: Yüksekte çalışma izni, kaldırma planı ve işaretçi ataması, düşme kenarı korumaları, enerji izolasyonu.
   • Sorumlular: İSG uzmanı, ekip lideri.
   • Hızlı kazanım: Standart kaldırma sepeti ve teçhizat setiyle iş duruşlarını %20 azaltın.

Örnek uygulama: 10×2 m cephe panelinde, adım 2’nin sıralı lojistiği ve adım 4’ün ön-montajı birlikte kullanıldığında, panel başı montaj süresi 65 dakikadan 48 dakikaya iner; bu, günlük bazda bir ek panel anlamına gelir. Malzeme ve işçilik tarafında daha fazla fikir için pratik tasarruf yöntemlerinden yararlanabilirsiniz.

Bu 6 adımı devreye aldıktan sonra, kazanımların kalıcı olması için performansı ölçmek şart. Bir sonraki bölümde montaj hızı, teslimat sapmaları ve maliyet varyansları gibi KPI’ları nasıl kuracağınızı; BIM ve sahadan gerçek zamanlı veriyle sürekli iyileştirme döngüsünü nasıl besleyeceğinizi ele alacağız.

Takip, Ölçüm ve Süreklilik: KPI’lar, Dijital İzleme ve Süreç İyileştirme

Önceki bölümde sahadaki 6 adımı ayrıntılarıyla uyguladık; şimdi bu uygulamaların gerçekten hız ve maliyete nasıl yansıdığını görmek için ölçme–izleme düzenini kurma zamanı. Prefabrik projelerde sürdürülebilir kazanımlar, ancak ölçülebilir KPI’lar, gerçek zamanlı veri ve sürekli iyileştirme döngüsüyle kalıcı hale gelir.

KPI çerçevesi: Göstergeleri “ileriyi gösteren” (leading) ve “sonuç” (lagging) olarak kurgulayın. Örneğin günlük montaj hızı (modül/gün/ekip) ve teslimat sapması (Gerçek–Plan/Plan, %) ileriyi; maliyet sapması ve yeniden iş oranı sonucu gösterir.

• Saha ve montaj: Günlük montaj hızı, ilk-seferde-doğru (FPY, %), bekleme süresi (dakika/gün), yeniden iş saatleri.
• Üretim: Çevrim süresi (dk/adet), üretim verimi (%), hurda/atık oranı (%), vardiya başı üretkenlik (adet/kişi).
• Lojistik ve tedarikçi: Zamanında ve tam teslim (OTIF, %), teslimat sapması (%), hasarlı parça oranı (ppm), iade/NCR adedi.
• Finansal: Maliyet sapması (Gerçek–Bütçe, %), modül başı toplam maliyet, nakliye maliyeti/ton-km.
• İSG: Yakın kaza bildirim sayısı, kaza sıklık oranı, izinli çalışma sayısı (sıcak/kapalı alan vb.).

Dijital izleme ve BIM: 4D/5D BIM ile planlanan–gerçekleşen ilerlemeyi kıyaslayın; modüllere QR/RFID etiketleyerek üretimden montaja kadar izlenebilirlik sağlayın. Mobil formlar ile günlük montaj hızı ve kalite kontrol noktasını fotoğraflı kaydedin; IoT ağırlık ve titreşim sensörleriyle taşıma hasar riskini izleyin. Basit bir pano yeterlidir: yeşil–sarı–kırmızı sinyaller ve günlük 15 dakikalık değerlendirme. Bu yaklaşım, şantiyede verimi hızlı ve ekonomik biçimde artırmaya doğrudan katkı verir.

Tedarikçi performans skoru: Ağırlıklandırılmış bir puan kartı kullanın (ör. OTIF %40, kalite %40, esneklik/maliyet %20). Üst üste iki ay kırmızı olan tedarikçiye 8D kök-neden analizi ve iyileştirme planı zorunlu koşun; alternatif kaynak onayı için teknik–satınalma–kalite üçlü imzası arayın.

1. Topla: Saha, üretim ve lojistikten günlük veri otomatik çekilsin (tekil veri kaynağı).
2. Analiz et: Pareto ve 5 Neden ile kök nedeni bulun; BIM üzerinde etkilediği modülleri işaretleyin.
3. Hızlı aksiyon al: 48 saatlik “denenebilir” önlemler (ekip dengeleme, slot değişimi, kontrol noktası ekleme).
4. Standartlaştır: İş talimatı revizyonu, görsel kontrol listesi, eğitim kaydı.
5. Gözden geçir: Haftalık PDCA toplantısı; trend ve sapma limitleri (ör. ±%5) ile karar.

Değişiklik yönetimi (MOC): Her değişiklik için talep kaydı, etki analizi (zaman–maliyet–İSG), RACI onayı ve BIM revizyonu şarttır. ISO 9001 ve ISO 45001 ile uyum, doküman versiyon kontrolü ve izlenebilirlik açısından kritik önem taşır. Bu disiplin, sapmaları erken yakalayarak maliyetleri hızla aşağı çekmenin en güvenli yoludur.

Bir sonraki bölümde, bu ölçüm ve izleme yaklaşımından çıkan bulguları pratiğe dökerek hızlı kazanımlar, önceliklendirme listesi ve uygulama planında dikkat edilmesi gereken riskleri özetleyeceğiz.

Sonuç: Hızlı ve Güvenli Maliyet–Süre İyileştirmesi İçin Kilit Çıkarımlar

Önceki bölümde kurduğumuz KPI seti, dijital izleme ve geri bildirim döngüsü; artık kararları veriyle alma aşamasına geçtiğimizi gösteriyor. Şimdi bu veriyi sahada ve fabrikada hızlı aksiyona dönüştürerek prefabrik projelerde maliyet ve süreyi güvenle azaltmak için kilit çıkarımları netleştirelim.

• Tasarımda standardizasyon: Tekrarlayan modüller, net LoD/LoI tanımları ve montaja uygun detaylar ile üretim ve montaj çevrim sürelerini düşürün.
• Tedarik güvence altına alma: Kritik bileşenler için ikili kaynak, çerçeve anlaşma ve OTD (On-Time Delivery) hedefleri ile teslimat sapmalarını minimize edin.
• Üretim hattı verimliliği: Hat dengeleme, jig/fixtür kullanımı, SMED ile setup sürelerini kısaltma ve kalite kapıları (FPY/first-pass yield) uygulayın.
• Lojistik senkronizasyonu: Slotlu teslimat, milk-run ve çekme (Kanban) sistemi ile saha stokunu ve beklemeleri azaltın.
• Montaj planlaması: Takt planlama, vinç kullanım çizelgesi ve ön montaj (preassembly) ile günlük montaj hızlarını öngörülebilir hale getirin.
• Kalite ve İSG güvencesi: ITP’ler, izlenebilirlik (QR/seri no), TS EN 1090 ve TS EN 206 uyumu; 6331 ve ISO 45001 gereklilikleri ile “sıfır kaza–sıfır yeniden iş” yaklaşımı.
• Dijital ikiz ve 4D/5D: BIM ile plan-karşılaştır (plan vs. actual), maliyet sapmalarını erken yakalayın; mobil formlar ve fotoğrafik kanıtla kapanış hızını artırın.

Hemen uygulanabilecek hızlı kazanımlar:

1. 2 haftalık takt pilotu: Bir modül tipinde montaj taktını deneyin; vinç, ekip ve malzeme akışını saate bağlayarak %10–20 hız artışı hedefleyin.
2. Kanban ve renk kodu: Fabrika–saha arası yarı mamuller için çekme sinyali kurarak stok devir hızını artırın; hurdayı günlük izleyin.
3. Tedarikçi puan kartı: OTD, kalite reddi ve fiyat istikrarına dayalı A/B/C sınıflaması yapın; A sınıfına hacim yoğunlaştırın.
4. Vinç entegrasyonu: Kaldırma planını 4D simülasyonla eşleyip çakışmaları kaldırın; vardiya başına modül sayısını artırın.

Uygulama planı (30-60-90 gün):

• 0–30 gün: Hedef/KPI’ları kesinleştirin, mevcut durum analizi yapın, bir hattı dengeleyin, vinç planını standardize edin, toolbox konuşmaları başlatın.
• 31–60 gün: Tasarım standardizasyonu ve tip detaylarını dondurun, çerçeve anlaşmaları imzalayın, kalite kapılarını ve ITP’leri devreye alın, 4D/5D raporlamayı günlükleştirin.
• 61–90 gün: Başarılı uygulamaları diğer modüllere kopyalayın, sözleşmelere performans maddeleri ekleyin, aylık Kaizen döngüsü kurun.

Dikkat edilmesi gereken riskler ve önlemler: hız baskısı altında kalite/İSG’den ödün verilmemeli (durdur–düzelt kültürü), tasarım revizyonları için sıkı doküman kontrolü ve as-built BIM tutulmalı, tek tedarikçi bağımlılığına karşı eşdeğerlik onayları hazırlanmalı, tüm malzemeler için CE/DoP ve muayene kayıtları eksiksiz olmalıdır.

Son olarak, sahada verimi hızla artırmak isteyen ekipler için pratik adımları ve işçilik–malzeme tarafında hızlı tasarruf fırsatlarını görmek için bu yöntemi öneririz. Bu çıkarımlar, prefabrik projelerde maliyet ve süreyi hızla azaltmanız için net bir yol haritası sunar ve doğrudan uygulamaya geçmenizi kolaylaştırır.